Ρατσισμός-Μορφες και Ανθρώπινα Δικαιώματα

Τι είναι ρατσισμός; Ποια τα είδη του;
(Εργαστήρια 1 και 2: «Οι διαφόρων ειδών “Άλλοι”»
«Είμαι ρατσιστής; Ένα καθημερινό τεστ»)
Ο όρος ρατσισμός στην κυριολεκτική του χρήση σημαίνει το μίσος ή τον φόβο
για άτομα που ανήκουν σε φυλές διαφορετικές από τη δική μας, καθώς και την
εχθρική ή και υποτιμητική στάση απέναντί τους, τους συστηματικούς περιορι-
σμούς και τις διακρίσεις εις βάρος τους. Τα παραπάνω συνδέονται με την πε-
ποίθηση ότι οι φυλές από τις οποίες προέρχονται είναι κατώτερες από τη δική
μας. Ο όρος ρατσισμός χρησιμοποιείται κατ’ επέκταση και για τις ανάλογες
αντιλήψεις και συμπεριφορές προς άτομα διαφορετικά από εμάς, όσον αφορά
άλλα διακριτικά γνωρίσματα πέρα από τη φυλή, π.χ. το φύλο, την εθνική/τοπι-
κή καταγωγή, την κοινωνική θέση, την κατάσταση της υγείας.
Με την έννοια του ρατσισμού συνδέεται η έννοια της φυλής. Ο όρος φυλή
υποδηλώνει μια ομάδα ανθρώπων που χαρακτηρίζεται από κοινή καταγωγή
και συνήθως από ορισμένα ευδιάκριτα φυσικά χαρακτηριστικά, όπως το χρώ-
μα του δέρματος. Η έννοια αμφισβητείται, ιδίως μετά την αποκωδικοποίηση
του DNA, καθώς οι φυλετικοί δείκτες έχει αποδειχθεί ότι αποτελούν ένα ελά-
χιστο, αμελητέο ποσοστό της γενετικής σύνθεσης του ατόμου. Οι κοινωνικοί
επιστήμονες συμφωνούν σήμερα ότι η φυλή είναι μάλλον μια κοινωνική κα-
τασκευή παρά μια γνήσια βιολογική κατηγορία. Όλοι οι άνθρωποι έχουν μια
κοινή καταγωγή και οι ομάδες που ανήκουν στο ενιαίο ανθρώπινο είδος μετα-
νάστευαν και μεταναστεύουν ερχόμενες συνεχώς σε επιμειξίες. Έτσι οι φυλε-
τικές διαφοροποιήσεις είναι σχετικές και όχι απόλυτες.
Ο ρατσισμός ή φυλετισμός εμφανίστηκε ως επιστημονική θεωρία. Ο όρος
βιολογικός φυλετισμός αναφέρεται σε θεωρίες που υποστήριξαν τη φυλετική
ανισότητα με βιολογικά επιχειρήματα και που συνδέθηκαν με τον κοινωνικό
δαρβινισμό (την άκριτη μεταφορά της βιολογικής θεωρίας του Δαρβίνου στην
κοινωνία), σύμφωνα με τον οποίο στην κοινωνία δικαιούται να επιβιώσει ο
ισχυρότερος. Θεμελιωτής του φυλετικού ντετερμινισμού θεωρείται ο Γκομπι-
νό (Essay on the Inequality of the Human Race, 1853-55), που έδωσε στον
δυτικό κόσμο το αναγκαίο άλλοθι για τα αποικιοκρατικά και ιμπεριαλιστικά του
σχέδια. Στο αποκορύφωμά της η φυλετική θεωρία και πρακτική έφτασε επί
ναζισμού.
Ο ρατσισμός στηρίχτηκε συχνά σε διάφορες επιστημονικές θεωρίες. Το 1994
οι ερευνητές Χέρνσταϊν και Μάρρεϋ (The Bell Curve, 1994) είχαν επαναφέρει
τον ισχυρισμό ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ φυλής και ευφυΐας, δηλαδή
υποστήριξαν ότι τα άτομα που ανήκουν στη μαύρη φυλή είναι κατώτερης νοη-
μοσύνης, γιατί είχαν κατώτερη επίδοση σε ορισμένες «δοκιμασίες νοημοσύ-
νης», στις οποίες υποβλήθηκαν λευκά και μαύρα παιδιά. Όμως αυτές οι δοκι-
μασίες έχουν επικριθεί από πολλούς άλλους επιστήμονες ως σχεδιασμένες
από την οπτική γωνία των λευκών της μεσαίας τάξης, δηλαδή τα ερωτήματα
ευνοούν παιδιά που είναι γόνοι αυτής της κατηγορίας, ενώ, αντίθετα, οδηγούν
σε κακή απόδοση παιδιά άλλων πληθυσμιακών ομάδων. Υποστηρίζεται ότι
η νοημοσύνη δεν κατανέμεται ανάλογα με τη φυλή αλλά προκύπτει από τον
συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, ιδίως από το μορ-
φωτικό και οικονομικό επίπεδο των οικογενειών. Πλείστες έρευνες σε όλα
τα μήκη και πλάτη της γης αποδεικνύουν ότι οι διαφορετικές ευκαιρίες και τα
ερεθίσματα που παρέχονται στα παιδιά από τη βρεφική τους ηλικία, όταν με
γαλώνουν σε περιβάλλοντα διαφορετικού οικονομικού και μορφωτικού επι-
πέδου, η διαφορετικού είδους βοήθεια που λαμβάνουν κατά τη σχολική τους
διαδρομή, καθώς και οι διαφορετικές προσδοκίες των γονιών για το μέλλον
τους, είναι καθοριστικής σημασίας για την επίδοσή τους. Έτσι, το υψηλότερο
οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο που για ιστορικούς λόγους έχουν οι λευ-
κοί αναπαράγεται στη γενιά των παιδιών τους και ούτω καθεξής. Το πείραμα
που επανέλαβε σε αρκετές τάξεις της η Αμερικάνα δασκάλα Τζέιν Έλλιοτ (βλ.
http://www.youtube.com/watch?v=Bf0zfMl5KSA) απέδειξε ότι η σχολική
επίδοση είναι συνάρτηση και της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης που
καλλιεργεί στους μαθητές η στάση των εκπαιδευτικών αλλά και των συμμαθη-
τών απέναντί τους.
Ο όρος φυλετισμός (racialism) χρησιμοποιήθηκε παλαιότερα ως συνώνυ-
μος του ρατσισμού (racism). Όταν σήμερα χρησιμοποιείται ως φαινομενικά
ουδέτερη αποδοχή της ύπαρξης και διάκρισης των φυλών, υποδηλώνει τον
σύγχρονο ρατσισμό που εστιάζει στις πολιτιστικές και κοινωνικές διαφορές
των «φυλών» και όχι στις βιολογικές, τις οποίες η σύγχρονη επιστήμη της βιο-
λογίας έχει απορρίψει. Στις μέρες μας, δηλαδή, ο ρατσισμός έχει μετατοπιστεί
τόσο, ώστε πλέον μιλάμε για «ρατσισμό χωρίς φυλές». Πρόκειται, σύμφωνα
με τη διατύπωση του Πιερ Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-André Taguieff, 2005) για
έναν «διαφοριστικό ρατσισμό».
Σύμφωνα με τον Ανδρέα Πανταζόπουλο (2008), ο ιδεότυπος του σημερινού
νέου ρατσισμού, σε αντίθεση με τον παλιό βιολογικό ρατσισμό, μπορεί, κατά
τον Ταγκιέφ, να αναλυθεί στα ακόλουθα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά:
α) Στη μετατόπιση του ρατσιστικού λόγου από τη «φυλή» στην «κουλ-
τούρα». Υποκατάσταση, δηλαδή, του «επιχειρήματος» για τη λεγόμενη
φυλετική καθαρότητα από αυτό της υπεράσπισης μιας «αυθεντικής» πο-
λιτισμικής ταυτότητας.
β) Στη μετατόπιση από την «ανισότητα» στη «διαφορά». Η παλιά υπο-
τίμηση των «κατώτερων» («φυλών») δίνει σήμερα τη θέση της στη φο-
βία της ανάμειξης των πολιτισμών.
γ) Στην προσφυγή μάλλον σε «ετερόφιλες» [φιλία προς τον άλλο, τον
ξένο] φόρμουλες («δικαίωμα στη διαφορά»), παρά σε «ετερόφοβες»
[φόβος απέναντι στον ξένο].
δ) Το τελευταίο χαρακτηριστικό θα μπορούσε να αποδοθεί μέσα από τη
διατύπωση του «έμμεσου» ή «συμβολικού ρατσισμού»: ο νεο-ρα-
τσιστικός λόγος δύσκολα συλλαμβάνεται ως «ρατσιστικός», γιατί ρίχνει
όλο του το βάρος στο άρρητο, στο υπονοούμενο. Οι αντισημίτες σήμε-
ρα παρουσιάζονται ως «αντισιωνιστές», ο αντι-μεταναστευτικός λόγος
υποστασιοποιεί, καθολικεύει και δαιμονοποιεί τους «ανεπιθύμητους»
ξένους («οι Αραβες»). Έτσι, η αντιμεταναστευτική στάση παρουσιάζε-
ται ως ομαλή αντίδραση μιας κοινωνίας, η οποία θεωρεί ότι βρίσκεται
σε κατάσταση νόμιμης άμυνας έναντι μιας «εισβολής»: η επίκληση της
«εθνικής προτίμησης» («πρώτα οι εθνικοί πολίτες») αποτελεί τη «λογι-
κή» αποκορύφωση μιας έμμεσης αλλά πανίσχυρης πολιτικής αποκλει-
σμού από το εθνικό-κοινωνικό σώμα των «άλλων».
Ο βιολογικός φυλετισμός συνδέθηκε πολύ νωρίς με την ευγονική, την υποτι-
θέμενη «επιστήμη» της βελτίωσης του ανθρώπινου είδους μέσω της επιλεκτι-
κής αναπαραγωγής. Η ευγονική διακρίνεται σε θετική και αρνητική. Η θετική
ενθαρρύνει την αναπαραγωγή δήθεν ανώτερων ανθρώπινων όντων. Το ναζι-
στικό καθεστώς του Χίτλερ είχε ξεκινήσει τόσο πρόγραμμα θετικής ευγονικής
(ξανθές, γαλανομάτες γυναίκες της Νορβηγίας τεκνοποιούσαν γονιμοποιη-
μένες από ξανθούς γαλανομάτες Γερμανούς), όσο και πρόγραμμα αρνητικής
ευγονικής (στείρωναν ανάπηρους, ψυχικά ασθενείς κτλ.). Ακραία εκδοχή
προγράμματος αρνητικής ευγονικής ήταν το σχέδιο οριστικής εξόντωσης των
Εβραίων, η επονομαζόμενη «Τελική Λύση», που είχε στόχο την εκκαθάριση
του ανθρώπινου γένους από την κατώτερη εβραϊκή φυλή, την εξαφάνιση των
«μιαρών» της γονιδίων.
Η Γενοκτονία των Εβραίων (αλλιώς γνωστή ως Ολοκαύτωμα) ήταν η κατά-
ληξη των διακρίσεων που ξεκίνησαν το 1935 με τους «Νόμους της Νυρεμ-
βέργης» που επέβαλαν αυστηρούς περιορισμούς στα δικαιώματα των Εβραί-
ων της Γερμανίας. Το 1938, η «Νύχτα των Κρυστάλλων» προανήγγειλε την
επερχόμενη κλιμάκωση του ναζιστικού σχεδίου, καθώς εκείνη τη νύχτα όχι
μόνο υπέστησαν βανδαλισμούς εβραϊκά καταστήματα και εβραϊκές κατοικί-
ες και συναγωγές αλλά και Εβραίοι ξυλοκοπήθηκαν και δολοφονήθηκαν. Το
1939 εγκαινιάστηκε το συστηματικό πρόγραμμα γενοκτονίας των Εβραίων
που ζούσαν στη Γερμανία και στις χώρες που είχαν κατακτηθεί από τους Ναζί.
Στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως το Νταχάου, τα οποία είχαν αρχίσει να δημι-
ουργούνται στη Γερμανία από το 1933, για να απομονώσουν τους πολιτικούς
αντιπάλους του καθεστώτος (κομμουνιστές και συνδικαλιστές) και να τους
εκμεταλλευτούν ως εργατικά χέρια, εξελίχθηκαν αργότερα σε στρατόπεδα
μαζικής εξόντωσης Εβραίων αλλά και Ρομά και ομοφυλόφιλων. Σε αυτά προ-
στέθηκαν και πολλά ακόμα στρατόπεδα εξόντωσης εντός και εκτός Γερμανίας
(Άουσβιτς, Τρεμπλίνκα κ.ά.). Έξι εκατομμύρια Εβραίοι εκτελέστηκαν είτε αμέ-
σως μετά την άφιξή τους (ιδίως τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και στη συντριπτική
τους πλειονότητα οι γυναίκες), είτε πέθαναν από εξάντληση, εργαζόμενοι σε
καταναγκαστικά έργα με ελάχιστη τροφή, είτε εκτελέστηκαν από τις ειδικές
ομάδες θανάτου (Einsatzgruppen) στο ανατολικό μέτωπο.
Η ιδιαιτερότητα του Ολοκαυτώματος (Shoah), σύμφωνα με τον Enzo Traverso
(2013) συνίσταται στο γεγονός ότι «δεν ήταν απλώς μια έκρηξη ωμής βίας
αλλά κι ένας σκοτωμός που εκτελέστηκε ‘‘δίχως μίσος’’, χάρη σ’ ένα σχεδι-
οποιημένο σύστημα βιομηχανικής παραγωγής του θανάτου, ένας μηχανι-
σμός που δημιουργήθηκε από μια μειοψηφία αρχιτεκτόνων του εγκλήματος
και μπήκε σε λειτουργία από μια μάζα άλλοτε ένθερμων και άλλοτε ασυνείδη-
των εκτελεστών, μέσα στη σιωπηρή αδιαφορία της μεγάλης πλειοψηφίας του
γερμανικού πληθυσμού, με τη συνενοχή της Ευρώπης και την παθητικότητα
του κόσμου».
Άλλοι όροι που σχετίζονται με τον ρατσισμό είναι οι εξής: ξενοφοβία, απαρ-
τχάιντ, αντισημιτισμός, σεξισμός, φεμινισμός, ετεροσεξισμός.
Ξενοφοβία είναι η αντιπάθεια για άτομα ή ομάδες που θεωρούνται ξένοι. Η
αντιπάθεια μπορεί να κυμαίνεται από την ελεγχόμενη απώθηση ως την παθο-
λογική φοβία.
Απαρτχάιντ σημαίνει «διαχωρισμός» στην ολλανδική διάλεκτο της Ν. Αφρικής.
Ο όρος δηλώνει το σύστημα διακρίσεων, που θεσμοθέτησε την ανώτερη θέση
των λευκών σε όλους τους τομείς (οικονομικοκοινωνικό και πολιτικό) και το
οποίο εξασφάλισε την κυριαρχία των λευκών επί των μαύρων στη Ν. Αφρική.
Σε αυτό το σύμπλεγμα των ρατσιστικών νόμων αντιπαρατέθηκε το «Νοτιοα-
φρικανικό Κογκρέσο Εργατικών Συνδικάτων», το οποίο, μετά από δεκαετίες
αγώνων, επέτυχε το 1990 την απελευθέρωση του ηγέτη του, Νέλσον Μαντέ-
λα, και στη συνέχεια την κατάργηση του απαρτχάιντ.
Αντισημιτισμός ονομάζεται ο ρατσισμός εναντίον των Εβραίων, πρόκειται δη-
λαδή για ένα υπώνυμο (υποκατηγορία) του φυλετικού ρατσισμού. Ο όρος στην
πραγματικότητα είναι καταχρηστικός, καθώς Σημίτες είναι οι λαοί που μιλούν
σημιτικές γλώσσες, δηλαδή όχι μόνο οι Εβραίοι, αλλά και οι Ασσυροβαβυλώ-
νιοι, οι Φοίνικες και οι Άραβες. Η ιστορία του αντισημιτισμού είναι πολύ παλιά.
Όταν ο χριστιανισμός εξελίχθηκε σε κυρίαρχη θρησκεία και στη συνέχεια σε
κύρια δύναμη συνοχής στην Ευρώπη, οι Εβραίοι τέθηκαν στο περιθώριο της
κοινωνίας, καθώς κατηγορούνταν ως υπεύθυνοι για τον θάνατο του Χριστού.
Οι κατηγορίες αυτές βέβαια αποσιωπούσαν ότι ο ίδιος ο Χριστός, η Παναγία
και όλοι οι Απόστολοι ήταν Εβραίοι. Έκτοτε, απομονώθηκαν σε γκέτο (συνοικί-
ες υποχρεωτικής διαμονής των Εβραίων) στις περισσότερες ευρωπαϊκές πό-
λεις. Εξαιτίας των περιορισμών που τους τέθηκαν όσον αφορά την πρόσβαση
σε διάφορα επαγγέλματα και στη δημόσια ζωή, σε συνδυασμό με την ανασφά-
λεια που προκαλούσε το εχθρικό κλίμα απέναντί τους, αποθαρρύνονταν από
επενδύσεις σε γη (και γενικά σε ακίνητη περιουσία που θα χανόταν σε περί-
πτωση αναγκαστικής μετακίνησής τους) και αρκετοί στράφηκαν σε εμπορικές
και τραπεζικές δραστηριότητες. Η συγκυρία της ανάπτυξης του εμπορίου στα
τέλη του Μεσαίωνα και κατά την Αναγέννηση ευνόησε αρκετούς Εβραίους, οι
οποίοι, λόγω των προαναφερόμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων, πλού-
τισαν και έγιναν αντικείμενο φθόνου. Έτσι, οι διακρίσεις εις βάρος των Εβραί-
ων εντάθηκαν και συχνά εξελίχθηκαν σε διωγμούς, που κυμαίνονταν από την
αναγκαστική μετακίνηση σε άλλο τόπο ως τα γνωστά πογκρόμ (καταστροφή
περιουσιών, προπηλακισμοί και δολοφονίες).
Πρέπει να τονιστεί ότι, ενώ ο αντισημιτισμός στρέφεται κατά των Εβραίων για
λόγους φυλετικούς, ο παραδοσιακός αντι-εβραϊσμός που, προφανώς, είναι ο
πρόγονος του αντισημιτισμού, στρέφεται εναντίον τους για λόγους θρησκευ-
τικούς.
Ο δυτικός αντι-εβραϊκός λόγος συγκροτήθηκε από δύο καταστατικούς μύθους:
α) τον μύθο του τελετουργικού φόνου και της βεβήλωσης του αγιασμέ-
νου άρτου, που δημιούργησε το αρνητικό στερεότυπο του «αιμοδιψούς
Εβραίου»,
β) τον μύθο της παγκόσμιας συνωμοσίας του εβραϊσμού-σιωνισμού,
που δημιούργησε τα συγγενή αρνητικά στερεότυπα του «συνωμότη/κυ-
ρίαρχου», του «διαβολικού μηχανορράφου» και του «εκ φύσεως δολο-
πλόκου ψεύτη» (Κόκκινος, 2007).
Η εχθρότητα προς τους Εβραίους, η οποία σταδιακά εξελίχθηκε σε αντιση-
μιτισμό, προκάλεσε πογκρόμ εναντίον των Εβραίων, κυρίως στην ανατολι-
κή Ευρώπη, και μικρότερης έντασης αντιπαλότητα σε πολλές άλλες χώρες.
Στην Ελλάδα υπήρξαν τέτοιου είδους αντι-εβραϊκές εκδηλώσεις, όπως, π.χ., η
«Υπόθεση Πατσίφικο» το 1849, η «Συκοφαντία για το αίμα» στην Κέρκυρα το
1891 και ο εμπρησμός του συνοικισμού Κάμπελ στη Θεσσαλονίκη το 1931.
Κατά τον Μεσοπόλεμο εδραιώθηκε ο αντισημιτισμός και διαδόθηκε ευρύτερα
με την άνοδο της ριζοσπαστικής Δεξιάς και την κατάρρευση του οικονομικού
φιλελευθερισμού και του κοινοβουλευτισμού. Η εγκαθίδρυση ολοκληρωτικών
καθεστώτων στην Ευρώπη ανέδειξε τον αντισημιτισμό σε επίσημη ιδεολογία.
Σεξισμός θεωρείται η διάκριση μεταξύ ανθρώπων εξαιτίας του φύλου τους
(στην αγγλική γλώσσα φύλο=sex), πρόκειται δηλαδή για τον ρατσισμό εναντί-
ον των γυναικών. Οφείλεται σε ένα βαθιά ριζωμένο και συχνά μη συνειδητό
σύνολο πεποιθήσεων και νοοτροπιών που συνοψίζονται στην εγγενή κατω-
τερότητα όσων ανθρώπων ανήκουν στο γυναικείο βιολογικό φύλο. Αυτή η
νοοτροπία οδηγεί σε υποτιμητικές συμπεριφορές προς τις γυναίκες και στον
αποκλεισμό τους απ’ όσους τομείς δραστηριοτήτων αξιολογούνται ως σημα-
ντικοί (πολιτική ζωή, ανώτερη εκπαίδευση κτλ.). Η δε επιθετική μορφή σεξι-
σμού, ο «ανδρικός σοβινισμός», αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως αντικείμενα της
ανδρικής σεξουαλικής ηδονής. Αντίδραση στον σεξισμό είναι ο φεμινισμός.
Φεμινισμός είναι η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και περιλαμ-
βάνει την κινητοποίηση για πολιτικά και νομικά δικαιώματα, για ίσες ευκαιρίες
στην εκπαίδευση και στην εργασία, για σεξουαλική αυτονομία και το δικαίωμα
του αυτοπροσδιορισμού, δηλαδή της ελεύθερης επιλογής για το αν και πότε θα
γίνει μια γυναίκα μητέρα.
Ετεροσεξισμός: ο όρος αναφέρεται στην εχθρότητα των ετεροφυλόφιλων
εναντίον των ομοφυλόφιλων και στις διακρίσεις που απορρέουν από αυτή την
εχθρότητα κατά ανθρώπων εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.

Επιλεγμένα άρθρα από την
Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Επειδή η αναγνώριση της αξιοπρέπειας, που είναι σύμφυτη σε όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας,
καθώς και των ίσων και αναπαλλοτρίωτων δικαιωμάτων τους αποτελεί το θεμέλιο της ελευθερίας, της
δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο.
Επειδή η παραγνώριση και η περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου οδήγησαν σε πράξεις βαρ-
βαρότητας, που εξεγείρουν την ανθρώπινη συνείδηση, και η προοπτική ενός κόσμου, όπου οι άνθρωποι
θα είναι ελεύθεροι να μιλούν και να πιστεύουν, λυτρωμένοι από τον τρόμο και την αθλιότητα, έχει διακη-
ρυχθεί ως η πιο υψηλή επιδίωξη του ανθρώπου.
Επειδή έχει ουσιαστική σημασία να προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα από ένα καθεστώς δικαί-
ου, ώστε ο άνθρωπος να μην αναγκάζεται να προσφεύγει, ως έσχατο καταφύγιο, στην εξέγερση κατά της
τυραννίας και της καταπίεσης.
Επειδή έχει ουσιαστική σημασία να ενθαρρύνεται η ανάπτυξη φιλικών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη.
Επειδή, με τον καταστατικό Χάρτη, οι λαοί των Ηνωμένων Εθνών διακήρυξαν και πάλι την πίστη τους στα
θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου, στην αξιοπρέπεια και την αξία της ανθρώπινης προσωπικότητας,
στην ισότητα δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών, και διακήρυξαν πως είναι αποφασισμένοι να συντελέ-
σουν στην κοινωνική πρόοδο και να δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες ζωής στα πλαίσια μιας ευρύ-
τερης ελευθερίας. […]
Η ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ
Διακηρύσσει ότι η παρούσα Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί το κοινό
ιδανικό στο οποίο πρέπει να κατατείνουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη […].
ΑΡΘΡΟ 1 ‘Ολοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα.
Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ
τους με πνεύμα αδελφοσύνης.
ΑΡΘΡΟ 2 Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις ελευθερίες
που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα
ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις πολιτικές ή οποιεσ-
δήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, τη γέννη-
ση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση. […]
ΑΡΘΡΟ 3 Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική του ασφάλεια.
ΑΡΘΡΟ 4 Κανείς δεν επιτρέπεται να ζει υπό καθεστώς δουλείας, ολικής ή μερικής. Η δουλεία και
το δουλεμπόριο υπό οποιαδήποτε μορφή απαγορεύονται.
ΑΡΘΡΟ 5 Κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινή ή μεταχείριση ταπεινωτική και βίαιη.
ΑΡΘΡΟ 6 Καθένας, όπου και αν βρίσκεται, έχει δικαίωμα στην αναγνώριση της νομικής του προ-
σωπικότητας.
ΑΡΘΡΟ 7 ‘Ολοι είναι ίσοι απέναντι στον νόμο και έχουν δικαίωμα σε ίση προστασία του νόμου,
χωρίς καμία απολύτως διάκριση. ‘Ολοι έχουν δικαίωμα σε ίση προστασία από κάθε διά-
κριση που θα παραβίαζε την παρούσα Διακήρυξη και από κάθε πρόκληση για μια τέτοια
δυσμενή διάκριση.
ΑΡΘΡΟ 13 1. Καθένας έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα και να εκλέγει τον τόπο της
διαμονής του στο εσωτερικό ενός κράτους.
2. Καθένας έχει το δικαίωμα να εγκαταλείπει οποιαδήποτε χώρα, ακόμα και τη δική
του, και να επιστρέφει σε αυτήν.
ΑΡΘΡΟ 14 1. Κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και να του παρέχεται
άσυλο σε άλλες χώρες.
2. Το δικαίωμα αυτό δεν μπορεί κανείς να το επικαλεστεί, σε περίπτωση δίωξης για
πραγματικό αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου ή για ενέργειες αντίθετες προς
τους σκοπούς και τις αρχές του ΟΗΕ.
ΑΡΘΡΟ 15 1. Καθένας έχει το δικαίωμα μιας ιθαγένειας.
2. Κανείς δεν μπορεί να στερηθεί αυθαίρετα την ιθαγένειά του ούτε το δικαίωμα να
αλλάξει ιθαγένεια.
ΑΡΘΡΟ 18 Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρη-
σκείας. Στο δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή της θρησκείας
ή πεποιθήσεων, όπως και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του ή τις θρη-
σκευτικές του πεποιθήσεις, μόνος ή μαζί με άλλους, δημόσια ή ιδιωτικά, με τη διδασκα-
λία, την άσκηση, τη λατρεία και με την τέλεση θρησκευτικών τελετών.
ΑΡΘΡΟ 22 Κάθε άτομο, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, έχει δικαίωμα κοινωνικής προστασίας.
Η κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή συνεργασία, ανάλογα πάντα με την
οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει
την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι
απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
ΑΡΘΡΟ 23 1. Καθένας έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να επιλέγει ελεύθερα το επάγγελμά του,
να έχει δίκαιες και ικανοποιητικές συνθήκες δουλειάς και να προστατεύεται από την
ανεργία.
2. ‘Ολοι, χωρίς καμία διάκριση, έχουν το δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία.
3. Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να εξα-
σφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής άξιες στην ανθρώπινη
αξιοπρέπεια. Η αμοιβή της εργασίας, αν υπάρχει, πρέπει να συμπληρώνεται με άλλα
μέσα κοινωνικής προστασίας.
4. Καθένας έχει το δικαίωμα να ιδρύει μαζί με άλλους συνδικάτα και να συμμετέχει σε
συνδικάτα για την προάσπιση των συμφερόντων του.
ΑΡΘΡΟ 24 Καθένας έχει το δικαίωμα στην ανάπαυση, σε ελεύθερο χρόνο και, ιδιαίτερα, σε λογικό
περιορισμό του χρόνου εργασίας και σε περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.
ΑΡΘΡΟ 25 1. Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και
στην οικογένειά του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα, τροφή, ρουχισμό, κατοικία,
ιατρική περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. ‘Εχει ακόμα δι-
καίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την αρρώστια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη
γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα της
συντήρησής του, εξαιτίας περιστάσεων ανεξάρτητων της θέλησής του.
2. Η μητρότητα και η παιδική ηλικία έχουν δικαίωμα ειδικής μέριμνας και περίθαλψης.
‘Ολα τα παιδιά, ανεξάρτητα αν είναι νόμιμα ή εξώγαμα, απολαμβάνουν την ίδια κοι-
νωνική προστασία.
ΑΡΘΡΟ 26 1. Καθένας έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται δωρε-
άν, τουλάχιστον στη στοιχειώδη και βασική βαθμίδα της. Η στοιχειώδης εκπαίδευση
είναι υποχρεωτική. Η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση πρέπει να εξασφαλίζε-
ται για όλους. Η πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία πρέπει να είναι ανοικτή σε όλους,
υπό ίσους όρους, ανάλογα με τις ικανότητες τους.
2. Η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσω-
πικότητας και στην ενίσχυση του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των
θεμελιακών ελευθεριών. Πρέπει να προάγει την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη
φιλία ανάμεσα σε όλα τα έθνη και σε όλες τις φυλές και τις θρησκευτικές ομάδες,
και να ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των Ηνωμένων Εθνών για τη δια-
τήρηση της ειρήνης.